rtęć

• rteć (obsolete)
• ktęć, trtęć, trztęć (Middle Polish)

Inherited from Old Polish rtęć, from Proto-Slavic *rьtǫtь.

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -ɛɲt͡ɕ
• Syllabification: rtęć

rtęć f (related adjective rtęciowy)

1. mercury (a silvery-colored, toxic, metallic chemical element, liquid at room temperature, with atomic number 80 and symbol Hg)

   Synonyms: (obsolete) merkuriusz, (figurative, dated) żywe srebro

   Hypernyms: pierwiastek < substancja

   Holonym: amalgamat

   • 1947 [1930], Władysław Wrażej, Metale w przemyśle, 3. edition, Katowice: „Meta”, →OCLC, page 55:

     Rtęć albo żywe srebro znajduje się w przyrodzie w stanie rodzimym oraz pod postacią czerwonego cynobru, który jest siarczkiem rtęciowym.

     Mercury or quicksilver appears in nature in native form and as a red cinnabar, which is a mercury sulphide.

   • 1948 [1935], Bronisław Duchowicz, Wiadomości z chemii dla II klasy gimnazjów, 3. edition, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, →OCLC, page 10:

     Istnieje szereg metali, które nawet bez ogrzewania rozpuszczają się w rtęci, dając tzw. ortęcie, czyli amalgamaty. Do takich metali należą: złoto, srebro, ołów, cynk, miedź[,] i in.

     There are several metals, which even without heating dissolves in mercury, giving so-called ortęcie, or amalgams. These metals are: gold, silver, lead, zinc, copper[,] etc.

   • 1950, Halina Radlicz-Ruhlowa, Geografia ogólna. Podręcznik dla klasy VIII szkoły ogólnokształcącej, Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych, →OCLC, page 166:

     Ciśnienie normalne odpowiada 760 mm wysokości słupa rtęci na poziomie morza i pod 45º szer[okości]. geogr[aficznej].

     Standard pressure is equal to the height of 760 mm of a mercury column at sea level and at 45º of geographic width.

   • 2000 April, Krzysztof Szymborski, “Sygnały: Z przymrużeniem oka”, in Wiedza i Życie‎^[1], number 4, quoted in WSJP, →ISSN, →OCLC, archived from the original on 28 May 2013:

     Skonstruował on niewielki, kieszonkowy detektor pozwalający mierzyć zawartości związków siarki w naszym oddechu. Kiedy dmuchamy weń, związki siarkowe reagują ze znajdującymi się w urządzeniu związkami rtęci, co powoduje fluorescencję.

     He constructed a small, portable detector able to measure the contents of sulfur compounds in our breath. When we breathe into it, sulfur compounds react with the mercury compounds in the device, causing fluorescence.

   • 2004 May 5, (DN, GREG), “Zabawy z rtęcią [Games with mercury]”, in Dziennik Zachodni, quoted in Narodowy Korpus Języka Polskiego, Katowice; Bielsko-Biała; Częstochowa; Sosnowiec: "Polskapresse". Oddział "Prasa Śląska", →ISSN, →OCLC:

     W piątek wieczorem trójka jego dzieci przyniosła z pobliskich zakładów mleczarskich pojemnik po serku, a w nim rtęć. — Było jej sporo, jakieś czterdzieści dekagramów — opowiada Bernard Czernik. Do szpitala na obserwację trafiło siedmioro dzieci, które dotykały rtęci.

     In the Friday evening three of his children brought from nearby dairies a container after cheese, and inside of it was mercury. — It was a lot, around forty decagrams — says Bernard Czernik. Seven children, who touched mercury reached hospital for an observation.

   • 2006, Antoni Kapelański, Wielki Koneser [The Great Connoisseur]‎^[2] (fiction), quoted in Narodowy Korpus Języka Polskiego, Łódź: Piątek Trzynastego, published 2006, →ISBN, →OCLC:

     Poza tym, przy tej metodzie wydobywania rtęć znajduje się w ciągłym obiegu i nie ma potrzeby jej ciągłego uzupełniania. Sprawdźmy firmę dostarczającą rtęć, ważne jakiej jest czystości ich surowiec, ile naprawdę jej wożą. Jak wiadomo[,] w tym kraju nie ma pokładów rtęci, trzeba ją przywozić prawdopodobnie z Mozambiku.

     Besides, via this extraction method mercury is in constant circulation and there's no need to constantly supplement it. Let's check the company that provides mercury, it's important what the cleanness of the resource is, how much they really transport it. As it is known[,] there are no boards of mercury, it has to be transported probably from Mozambique.

   • 2022 August 15, Bartosz T. Wieliński, “Rtęć w Odrze. Niemieckie ponowne badania wskazują, że miejscami przekroczono normy [Mercury in Oder. German repeated examinations show, that some spots exceed norms]”, in Gazeta Wyborcza‎^[3], Warszawa: Wyborcza sp. z o.o., →ISSN, →OCLC, archived from the original on 15 August 2022:

     Związki rtęci powoli akumulują się w organizmach, zabijają więc powoli.

     Mercury compounds slowly accumulate in organisms, so they kill slowly.

• rtęć in Wielki słownik języka polskiego, Instytut Języka Polskiego PAN
• rtęć in Polish dictionaries at PWN
• “rtęć”, in Słownik gramatyczny języka polskiego [Grammatical Dictionary of Polish], 2022
• Maria Renata Mayenowa; Stanisław Rospond; Witold Taszycki; Stefan Hrabec; Władysław Kuraszkiewicz (2010-2023), “rtęć”, in Słownik Polszczyzny XVI Wieku [A Dictionary of 16th Century Polish]
• Elektroniczny Słownik Języka Polskiego XVII i XVIII Wieku [Electronic Dictionary of the Polish Language of the XVII and XVIII Century], (Can we date this quote?)
• Samuel Bogumił Linde (1812), “rtęć”, in Słownik języka polskiego, volume 3, pages 136–137
• Aleksander Zdanowicz (1861), “rtęć”, in Słownik języka polskiego, Wilno 1861, volume II, page 1421
• J. Karłowicz, A. Kryński, W. Niedźwiedzki, editors (1912), “rtęć”, in Słownik języka polskiego (in Polish), volume 5, Warsaw, page 759