варта

• IPA^(key): [ˈvarta]

• Audio:

  (file)

• Rhymes: -arta
• Hyphenation: ва‧рта, вар‧та

Borrowed from Polish warto, wart. By surface analysis, ва́рты (várty) +‎ -а (-a). Compare Ukrainian ва́рто (várto).^[1]

ва́рта • (várta)

1. (in is) worth, (one) should [with dative and infinitive]
   • 1929, Тодар Кляшторны, “Ці варта сёньня быць поэтай?”, in Ветразі, Minsk: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, section III, page 52:

     Ці варта сёньня быць поэтай? / Ці варта лірыкай займацца?

     [Ці ва́рта сёння быць паэ́тай? / Ці ва́рта лі́рыкай займа́цца?]

     Ci várta sjónnja bycʹ paétaj? / Ci várta lírykaj zajmácca?

     Should one be a poet nowadays? Should one do lyric poetry?

   • 1958, Пімен Панчанка, У акенца тваё...:

     Я мог бы выдумаць, / Што я славуты наватар, / Цаліны пакарыцель / Ці майстра футбола. / Але быў салаўіны вечар, / І прытварацца не варта.

     Ja moh by vydumacʹ, / Što ja slavuty navatar, / Caliny pakarycjelʹ / Ci majstra futbóla. / Alje byw salawiny vječar, / I prytvaracca nje varta.

     I could have made up / That I’m a famous innovator, / Tamer of untouched soil, / Or master of football. / But it was a nightingales’ evening / And it [was] not worth pretending.

   • 2010, Сяргей Давідовіч, “Гарачыя кропкі”, in Збор твораў. У 5 т., Minsk: Беларускі рэспубліканскі літаратурны фонд, published 2016:

     Ці варта «распальваць» / чарговую кропку / За тысячы вёрстаў / ад дому свайго?.. / Усе Прэзідэнту глядзелі у рот, / А ён не вагаўся, сказаў сваё: / — Варта! / Там нафта!

     Ci varta “raspalʹvacʹ” / čarhóvuju krópku / Za tysjačy vjórstaw / ad dómu svajhó?.. / Usje Prezidentu hljadzjeli u rot, / A jon nje vahawsja, skazaw svajó: / — Varta! / Tam nafta!

     Is it worth “kindling the flame” / of another hot spot / In thousands of miles / from own home?.. / Everyone hang on to the President’s words / And he didn’t hesitate, and said his [words]: / It’s worth it! / There’s oil there!

2. once, as soon as, one only needs to, should one [with dative and infinitive]
   • 1973, Яраслаў Пархута, “Бэз”, in Ты пайшла ў сонца. Лірычныя аповесці і навелы, Minsk: Мастацкая літаратура:

     Ёй і цяпер здаецца, што варта адчыніць дзверы, як пачуе страшныя, тады яшчэ сказаныя словы:
     — Маці здрадніка...

     Joj i cjapjer zdajecca, što varta adčynicʹ dzvjery, jak pačuje strašnyja, tady jašče skazanyja slóvy:
     — Maci zdradnika...

     It still seems to her that, as soon as she would open the doors, she’d hear the frightening words, said back then:
     “Mother of a traitor”...

   • 1981, Алесь Бачыла, “Варта пагаварыць...”, in Крыло неспакою. Пошук, роздум, палеміка, успаміны, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1985:

     А то ж нярэдка бывае і такое: адзін і той жа чалавек, пакуль ён радавы літаратар, застаецца па-за ўвагай крытыкі, а варта яму заняць пэўную літаратурную пасаду, як адразу ж у друку адна за адной пачынаюць з’яўляцца хвалебныя рэцэнзіі.

     A to ž njaredka byvaje i takóje: adzin i toj ža čalavjek, pakulʹ jon radavy litaratar, zastajecca pa-za wvahaj krytyki, a varta jamu zanjacʹ pewnuju litaraturnuju pasadu, jak adrazu ž u druku adna za adnój pačynajucʹ zʺjawljacca xvaljebnyja recenzii.

     Because quite often it happens like this: the same person, while they are a common person of letters, remains beyond the attention of the critics; but as soon as they are appointed to a certain literature-related office, glowing reviews appear.

   • 2007, Людміла Рублеўская, Адзінка:

     Але Вядзьмак ведаў: варта яму ўжыць яе — і ўзрасце смяротны холад у душы.

     Alje Vjadzʹmak vjedaw: varta jamu wžycʹ jaje — i wzrascje smjarótny xólad u dušy.

     But the Warlock knew: should he just use it, and in his soul, deadly coldness will grow.

Inherited from Old Ruthenian ва́рта (várta),^[2] from Middle Polish warta. Cognate with Ukrainian ва́рта (várta).^[3]

ва́рта • (várta) f inan (genitive ва́рты, nominative plural ва́рты, genitive plural ва́ртаў, relational adjective вартавы́)

1. (collective) guard, watch, group of guards

   Synonyms: ахо́ва (axóva), караву́л (karavúl)

   ганаро́вая ва́рта ― hanaróvaja várta ― guard of honour

   • 1911, W. Łastoŭski, “Sož i Dniepro”, in Rodnyje zierniaty, Vilnius: Drukarnia biełaruskaj časopisi „Homan“, published 1916, page 199:

     Tyje, pryjšoŭšy pad choramy, sypnuli son-ziella, i ŭsia warta pasnuła; kranulisia razryŭ-trawoj zamkoŭ, i zamki paspadali.

     [Ты́я, прыйшо́ўшы пад хо́рамы, сы́пнулі сон̀-зе́лля, і ўся ва́рта пасну́ла; крану́ліся разры̀ў-траво́й замко́ў, і замкі́ паспада́лі.]

     Týja, pryjšówšy pad xóramy, sýpnuli soǹ-zjéllja, i wsja várta pasnúla; kranúlisja razrỳw-travój zamków, i zamkí paspadáli.

     They, having come to the mansion, poured out some sleep herb, and all the guards fell asleep; they touched the locks with breaker herb, and all the locks fell down.

   • 1917 December 31, Змітрок Бядуля, Тры сцежкі:

     Тры варты на сцежках стаяць і чакаюць, // Тры варты.

     Try varty na scježkax stajacʹ i čakajucʹ, // Try varty.

     Three groups of guards are standing on the paths and waiting // Three groups of guards.

   • 1923–1928, Змітрок Бядуля, “Язэп Крушынскі”, in Зб. твораў у 5 т., volume 4, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1987, Кніга I, глава 39: Дуб ломіцца, а траўка застаецца:

     Скарэй, гаспадар, дахаты ідзіце, бо да нас прыехалі пагранічнікі. Вобыск робяць. На гумне шукаюць, каля хаты варта стаіць.

     Skarej, haspadar, daxaty idzicje, bo da nas pryjexali pahraničniki. Vóbysk róbjacʹ. Na humnje šukajucʹ, kalja xaty varta staicʹ.

     Faster, master, go home, because border guards came ot us. They’re searching the house. They’re looking in the barn; there is a guard standing near the house.

   • 1962, Уладзімір Караткевіч, Кніганошы:

     Пяцёра салдат з пагранічнай варты не тое каб не паважалі Фердзі Вольке, але адзываліся аб ім у іранічным ключы [...]

     Pjacjóra saldat z pahraničnaj varty nje tóje kab nje pavažali Fjerdzi Vólʹkje, alje adzyvalisja ab im u iraničnym ključy [...]

     It’s not that the five soldiers from the border guard didn’t respect Ferdi Wolke, but they spoke of him with irony [...]

2. guard duty, protection

   Synonyms: абаро́на (abaróna), ахо́ва (axóva)

   быць на ва́рце ― bycʹ na várcje ― to stand guard

   • 1910 August 8, Янка Купала, “Сон на кургане”, in Поўны збор твораў: У 9 т., volume 7, Minsk: Мастацкая літаратура, published 2001, IІ. На замчышчы, 2-е відма:

     Скарб пад нашай схован вартай — / Не дадзім чапнуць нікому.

     Skarb pad našaj sxóvan vartaj — / Nje dadzim čapnucʹ nikómu.

     The treasure is hidden under our guard, / We won’t let anyone touch [it].

   • 1921, Максім Гарэцкі, Сасна:

     Пагуляўшы, ідзе немачка з Васілём дамоў, пастаяць, пажалеюцца, пацалуюцца і разойдуцца: Эльзачка – дамоў, а Васіль – да бацькі або ў панскі двор варту адбываць.

     Pahuljawšy, idzje njemačka z Vasiljóm damów, pastajacʹ, pažaljejucca, pacalujucca i razójducca: Elʹzačka – damów, a Vasilʹ – da bacʹki abó w panski dvor vartu adbyvacʹ.

     Having walked together, the German girl goes with Vasil to his house, they’d stand, hug, kiss each other and part ways: Elsa would go home, and Vasil would go either to his father or to the landlord’s yard to do his guard duty.

   • 1929, Уладзіслаў Галубок, “Бацюшкаў капялюш”, in Творы: Драматургія; Паэзія; Проза; Публіцыстыка., Minsk: Мастацкая літаратура, published 1983:

     Я толькі не спаў, што ўжо будзе — з варты не выйду.

     Ja tólʹki nje spaw, što wžo budzje — z varty nje vyjdu.

     Only I wasn’t sleeping, whatever happens — I won’t give up my guard duty.

3. (in set expressions) custody, detention, arrest

   Synonyms: а́рышт (áryšt), затрыма́нне (zatrymánnje)

   пад ва́ртай ― pad vártaj ― in custody, under arrest

   • 1820, Вальтэр Скот [Walter Scott], translated by Іван Гарбуз, Айвенго [Ivanhoe], Minsk: Дзяржаўнае выдавецтва Беларусі, ЮНДЗЕТСЕКТАР, published 1934, Раздзел XXVIII [Chapter 28], page 186:

     — З жалем павінна табе сказаць, сэр рыцар, што ён узяты пад варту па загаду Седрыка.

     — Z žaljem pavinna tabje skazacʹ, ser rycar, što jon uzjaty pad vartu pa zahadu Sjedryka.

     [original: “I grieve to tell thee, Sir Knight,” answered the Jewess, “that he is in custody by the order of Cedric.”]

     “With regret I must tell you, Sir Knight, that he has been taken into custody by the order of Cedric.”

   • 1944, Кузьма Чорны, “Заўтрашні дзень”, in Выбраныя творы, Minsk: Беллітфонд, published 2000:

     Дзе-нідзе Антон Крамарэвіч натыкаўся на чутку, што далёка адсюль, па дарозе ў лагер, многа людзей уцякло з-пад варты.

     Dzje-nidzje Antón Kramarevič natykawsja na čutku, što daljóka adsjulʹ, pa darózje w lahjer, mnóha ljudzjej ucjakló z-pad varty.

     Here and there Anton Kramarevič heard a rumour that far away from here, on the road to a camp, a lot fo people escaped from arrest.

   • 1994, Канстытуцыя Рэспублікі Беларусь [Constitution of the Republic of Belarus], III.1.64:

     У галасаванні не прымаюць удзелу асобы, у адносінах да якіх у парадку, устаноўленым крымінальна-працэсуальным заканадаўствам, выбрана мера стрымання – утрыманне пад вартай.

     U halasavanni nje prymajucʹ udzjelu asóby, u adnósinax da jakix u paradku, ustanówljenym kryminalʹna-pracesualʹnym zakanadawstvam, vybrana mjera strymannja – utrymannje pad vartaj.

     Persons in respect of whom preventive punishment-detention is selected under the procedure specified in the law on criminal proceedings shall not take part in voting.

4. (historical) watch (ancient unit of time)
   • 1939, “Świataja Evanelija Jezusa Chrysta Pawodzie Łukaša [Koine Greek: Κατά Λουκάν]”, in Вінцэнт Гадлеўскі, transl., Чатыры Эванэліі і Апостальскія Дзеі, Vilnius, 12:38:

     I kali-b pryjšoŭ u druhuju wartu, i kali-b u treciuju wartu pryjšoŭ i tak-by znajšoŭ, bahasłaŭlenyja tyja słuhi.

     [І калі́ б прыйшо́ў у другу́ю ва́рту, і калі́ б у трэ́цюю ва́рту прыйшо́ў і так бы знайшо́ў, багасла́ўленыя ты́я слу́гі.]

     I kalí b pryjšów u druhúju vártu, i kalí b u trécjuju vártu pryjšów i tak by znajšów, bahasláwljenyja týja slúhi.

     [original: καὶ ἐὰν ἔλθῃ ἐν τῇ δευτέρᾳ φυλακῇ, καὶ ἐν τῇ τρίτῃ φυλακῇ ἔλθῃ, καὶ εὕρῃ οὕτω, μακάριοί εἰσιν οἱ δοῦλοι ἐκεῖνοι.]

     kaì eàn élthēi en tēî deutérāi phulakēî, kaì en tēî trítēi phulakēî élthēi, kaì heúrēi hoútō, makárioí eisin hoi doûloi ekeînoi.

     And if he would come in the second watch, and if he would come at the third watch, and would finds them like this, those servants would be blessed.

   • 1965 April 8 – 1966 April 29, Уладзімір Караткевіч, Хрыстос прызямліўся ў Гародні, Раздзел ІХ. Дно пекла, апавяданне Данеля Кадушкевіча:

     — І ўрэшце ты, апошні, — сказаў цыганаватаму кардынал. — І хутчэй. Бо першая варта ідзе да канца.

     — I wrešcje ty, apóšni, — skazaw cyhanavatamu kardynal. — I xutčej. Bo pjeršaja varta idzje da kanca.

     “And finally you, the last one”, the cardinal said to the Gypsy-looking one. “And hurry up. Because the first watch is nearing its end.”

   • 1991, Апулей [Apuleius], Метамарфозы, ці Залаты асёл [Metamorphoses, or The Golden Ass] (Скарбы сусветнай літаратуры), Minsk: Мастацкая літаратура, Кніга першая, 11:

     Спярша ад страху не сплю даволі доўга, а пасля каля трэцяй варты вочы пачынаюць памалу зліпацца.

     Spjarša ad straxu nje splju davóli dówha, a paslja kalja trecjaj varty vóčy pačynajucʹ pamalu zlipacca.

     [original: Ac primum prae metu aliquantisper vigilo, dein circa tertiam ferme vigiliam paululum coniveo.]

     First I don’t sleep for long because of fear, and then around third watch I can no longer keep my eyes open.

   • 2009, “Ліст святога Бруна Баніфацыя да караля Генрыка ІІ”, in Алесь Жлутка, transl., Наша вера, number 4 (50), footnote 8, page 24:

     Час адлічваецца тут паводле рымскага звычаю, калі светлая частка сутак (прыкладна ад 6-й да 18-й гадзіны) падзялялася на 12 гадзінаў, а цёмная (прыкладна ад 18-й да 6-й гадзіны) — на чатыры варты (вігіліі).

     Čas adličvajecca tut pavódlje rymskaha zvyčaju, kali svjetlaja častka sutak (prykladna ad 6-j da 18-j hadziny) padzjaljalasja na 12 hadzinaw, a cjómnaja (prykladna ad 18-j da 6-j hadziny) — na čatyry varty (vihilii).

     The time is counted here according to the Roman custom, when the light part of the day (roughly from 6th till 18h hour) was divided into 12 hours, and the dark [part] (roughly from 18th till 6th hour), into four watches (vigiliae).

   • 2018 December 29, Ду Фу [Chinese: 杜甫], “Заглыбіўшыся ў думкі [Chinese: 漫成]”, in Лявон Баршчэўскі, transl., ЛітРАЖ: Віртуальны літаратурны часопіс‎^[1], archived from the original on 26 September 2020:

     Час прыйшоў трэцяй варты, / святло ад ліхтарні ўбаку.

     Čas pryjšów trecjaj varty, / svjatló ad lixtarni wbaku.

     [original: 風燈照夜欲三更。]

     The time of the third watch has come, / The light of the lantern is nearby.

See the etymology of the corresponding lemma form.

ва́рта • (várta)

1. (rare) nominative singular feminine of ва́рты (várty)
   • 1915, Алесь Гарун, “Чалавечая кроў”, in Сэрцам пачуты звон: Паэзія, проза, драматургія, публіцыстыка, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1991:

     Не шкадуюць цябе, неашчадна ліюць, / Мэрам ты і не варта нічога [...]

     Nje škadujucʹ cjabje, njeaščadna lijucʹ, / Meram ty i nje varta ničóha [...]

     They don’t spare you, they spill you wastefully / As if you’re not worth anything [...]

   • 1933, Кузьма Чорны, “Заўвагі пра драматургію”, in Збор твораў у васьмі тамах, volume 8, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1975:

     Мова павінна быць варта дзеі, дзея павінна быць варта мовы.

     Móva pavinna bycʹ varta dzjei, dzjeja pavinna bycʹ varta móvy.

     The language must be worthy of the action, the action must be worthy of the language.

   • 1973, Мікола Ваданосаў, Блытаніна:

     А чаго варта заметка ў газеце...

     A čahó varta zamjetka w hazjecje...

     And what is the piece in the newspaper worth...

2. (rare) nominative singular neuter of ва́рты (várty)
   • 1933, Кузьма Чорны, “Заўвагі пра драматургію”, in Збор твораў у васьмі тамах, volume 8, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1975:

     І разам усё павінна быць варта вялікіх ідэй, без якіх наша драматургія не будзе вялікая.

     I razam usjó pavinna bycʹ varta vjalikix idej, bjez jakix naša dramaturhija nje budzje vjalikaja.

     And everything taken together should be worthy of the great ideas, without which our dramaturgy wouldn’t be great.

   • 1948, Янка Маўр, “Драўляная лыжка”, in Збор твораў у чатырох тамах (падпісное выданне), volume 3, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1975:

     Ды гэта ж смеху варта: няўжо лыжкі не знойдзецца?

     Dy heta ž smjexu varta: njawžó lyžki nje znójdzjecca?

     But this is laughworthy: can’t one find a spoon?

   • 1972, Алесь Бачыла, “Сэрцы, адкрытыя каханню”, in Крыло неспакою. Пошук, роздум, палеміка, успаміны, Minsk: Мастацкая літаратура, published 1985, pages 214-216:

     Гады не сціраюць і яркасці пачуцця, калі яно — сапраўднае, калі яно варта душэўнай малітвы.

     Hady nje scirajucʹ i jarkasci pačuccja, kali janó — saprawdnaje, kali janó varta dušewnaj malitvy.

     The years don’t erase the brightness of the feeling when it’s a real one, when it’s worthy of a heartfelt prayer.

• “варта” in Belarusian–Russian dictionaries and Belarusian dictionaries at slounik.org
• "варта" in Kandrat Krapiva's Explanatory Dictionary of the Belarusian Language (1977-1984) at Verbum

• IPA^(key): [ˈvarta]
• Hyphenation: вар‧та

варта • (varta) f

1. feminine declension − unspecified definite singular of вар m or f (var)

• варот m (varot)

• варва f (varva), варов m (varov)
• варна f (varna), варон m (varon)

Borrowed from Polish warta, from Middle High German warte, from Old High German warta, from Proto-West Germanic *wardu, from Proto-Germanic *wardō.

• IPA^(key): [ˈʋartɐ]

• Audio:

  (file)

ва́рта • (várta) f inan (genitive ва́рти, nominative plural ва́рти, genitive plural варт)

1. guard, watch, sentry (person or people whose duty is to guard or watch something)

   Synonyms: охоро́нець (oxorónecʹ), захисни́к (zaxysnýk)

   • 1958, Юрій Яновський, II, page 111:

     Міністр, тримаючи циліндра в руці, обійшов почесну варту, що стояла, як зелена стіна

     Ministr, trymajučy cylindra v ruci, obijšov počesnu vartu, ščo stojala, jak zelena stina

     The minister, holding a top hat in his hand, walked past the honor guard, which stood like a green wall.

2. guard, watch (the act of guarding or protecting something)

   Synonym: охоро́на (oxoróna)

   На варті бути/стояти

   Na varti buty/stojaty

   to stand guard

3. custody, keeping someone under guard

   З-під варти звільнити

   Z-pid varty zvilʹnyty

   To release from custody

   Під варту взяти

   Pid vartu vzjaty

   to take into custody

   Під вартою

   Pid vartoju

   in custody/under arrest

• Bilodid, I. K., editor (1970–1980), “ва́рта”, in Словник української мови: в 11 т. [Dictionary of the Ukrainian Language: in 11 vols] (in Ukrainian), Kyiv: Naukova Dumka
• Shyrokov, V. A., editor (2010–2025), “ва́рта”, in Словник української мови: у 20 т. [Dictionary of the Ukrainian Language: in 20 vols] (in Ukrainian), volumes 1–15 (а – п'ять), Kyiv: Naukova Dumka; Ukrainian Lingua-Information Fund, →ISBN
• “варта”, in Горох – Словозміна [Horokh – Inflection] (in Ukrainian)
• “варта”, in Kyiv Dictionary (in English)
• A. Rysin, V. Starko, Yu. Marchenko, O. Telemko, et al. (compilers, 2007–2022), “варта”, in Russian-Ukrainian Dictionaries
• A. Rysin, V. Starko, et al. (compilers, 2011–2020), “варта”, in English–Ukrainian Dictionaries
• “варта”, in Словник.ua [Slovnyk.ua] (in Ukrainian)